NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
70 - (2589) حدثنا
يحيى بن أيوب
وقتيبة وابن
حجر. قالوا: حدثنا
إسماعيل عن العلاء،
عن أبيه، عن
أبي هريرة؛
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال
"أتدرون ما
الغيبة؟"
قالوا: الله
ورسوله أعلم.
قال "ذكرك
أخاك بما
يكره" قيل:
أفرأيت إن كان
في أخي ما
أقول؟ قال "إن
كان فيه ما
تقول، فقد
اغتبته. وإن
لم يكن فيه،
فقد بهته".
[ش
(بهته) يقال:
بهته، قلت فيه
البهتان. وهو
الباطل.
والغيبة ذكر الإنسان
في غيبته بما
يكره. وأصل
البهت أن يقال
له الباطل في
وجهه. وهما
حرامان. لكن
تباح الغيبة
لغرض شرعي].
{70}
Bize Yahya b. Eyyûb ile
Kuteybe ve İbni Hucr rivayet ettiler. (Dedilerki): Bize İsmail, Alâ'dan, o da
babasından, o da Ebû Hureyre'den naklen rivayet etti ki, Resûlullah (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem):
«Gıybet nedir bilir
misiniz?» buyurmuş. Ashâb :
— Allah ve Resulü bilir demişler.
«Kardeşini hoşlanmadığı
bir şeyle anmanehr.» buyurmuş,
— Yâ kardeşimde benim söylediğim bulunursa, ne
buyurursun? denilmiş.
«Söylediğin onda varsa,
onu gıybet ettin demektir. Eğar onda yoksa, ona bühtan etmiş olursun.»
buyurmuşlar.
İzah:
Gıybet, bir kimsenin
arkasından onun hoşlanmayacağı şeyleri söylemektir.
Bühtan, yalan bâtıl
demektir. Bunun aslı bir kimsenin yüzüne karşı bâtılı söylemektir.
Gıybet ile bühtanın
ikisi de haram ise de, şer'î bir maksatla gıybet etmek mubah olur. Gıybeti
mubah kılan sebepler altıdır :
1- Zulme uğradığını
anlatmak için gıybette bulunmak caizdir. Binâenaleyh bir mazlum hükümdar veya
hâkim gibi velayet ve kudret sahibi birinin huzuruna çıkarak, filân bana
zulmetti. Yahut, şöyle şöyle yaptı; diye şikâyette bulunabilir.
2- Kötülüğü değiştirmek
ve âsiyi yola getirmek için yardım istemek caizdir. Binâenaleyh kudreti
olduğunu sandığı bir kimseye giderek: Filân şöyle şöyle kötü hareketlerde bulunuyor;
onu bunlardan men et, demek caizdir.
3- Fetva almak için.
gıybet caizdir. Bir kimse müftüye giderek ; Filan bana zulmetti yahut babam
veya kardeşim şöyle şöyle yolsuzluklarda bulundular. Bunları yapmağa hakları
var mıdır? Benim onların zulümlerinden kurtulmama çare nedir? diyebilir.
4- Müslümanları şer'den
sakındırmak için ğıybet caizdir. Bunun bir çok vecihleri vardır. Biri râvileri,
şahitleri ve musanmfları cerhetmektir. Bu bilicma caizdir. Hattâ Nevevî:
«Şeriatı korumak için bu vâcibtir.» diyor. Müşavere anında bir kimsenin
kusurunu söylemek, kusurlu mal satarken müşteriye o malın kusurlu olduğunu
bildirmek, satılan kölenin hırsız, zâni veya sarhoş olduğunu haber vermek;
fasık bir âlimden fıkıh dersi almaya giden kimseye onun fıskını söylemek hep bu
caiz vecihlerden ma'duddur.
5- Fasıklığı veya
bid'atçılığı yüze vuran bir kimseyi aşikâre irtikab ettiği günahlar sebebiyle
ğıybet etmek caizdir.
6- Tarif için bir
kimsenin körlük, topallık, kısalık, uzunluk gibi hallerini söylemek caizdir.
Fakat bunları o şahsı küçültmek niyetiyle söyllemek haramdır. Hattâ
sakatlığını anmadan tarifi mümkünse o
suretle tarif yapmak evlâdır.